SeMaS – Self Management Screening

Doel

In kaart brengen bij welke patiënten het zin heeft om in zelfmanagement te investeren en welke zelfmanagementinterventies geschikt zijn voor een bepaalde patiënt. Of iemand in staat is om zelf zijn behandeling te regisseren, hangt af van zijn psychische en fysieke gezondheid, vaardigheden en omgeving. De verwachting is dat mensen die met behulp van SeMaS worden ondersteund, actiever worden in het omgaan met hun ziekte en dat mensen die met SeMaS worden verwezen naar een zelfmanagementinterventie, deze succesvoller zullen doorlopen.

Het helpt praktijkondersteuners in kaart te brengen bij welke patiënten het zin heeft om in zelfmanagement te investeren en welke zelfmanagementinterventies geschikt zijn voor een bepaalde patiënt. Het brengt barrières voor zelfmanagement in kaart. Op basis daarvan zijn er grofweg drie groepen te onderscheiden:

1. Zelfmanagement kansrijk zonder verdere interventie
2. Zelfmanagement mogelijk na wegnemen barriere
3. Zelfmanagement zeer (te?) moeilijk in dit stadium; Zelfmanagement ondersteuning als maatwerk, met name door eventuele barrières eerst weg te nemen.

Toelichting instrument

Een vragenlijst met 26 vragen in tien domeinen. totaal 27 items.
Subcategorieën: opleiding (1 item), belasting van de ziekte (1 item), beheersingsoriëntatie (3 items), eigen effectiviteit (2 items), sociale steun (1 item), copingstijl (9 items), angst (4 items), depressie (3 items) en vaardigheden (computer, groep en zelfverzorging) (3 items).

• Hoe in de praktijk te gebruiken:
  Gesloten vragen in te vullen door patiënt thuis op papier of via internet.
  Patiënten kunnen de SeMaS-vragenlijst invullen via een link die zij van de zorgverlener krijgen.
• Score/uitkomst:
  De uitslag, oftewel het patiëntprofiel, kan grafisch worden weergegeven in grotere of kleinere cirkels. Hoe groter de cirkels in het profiel, hoe meer de patiënt in staat zal zijn tot zelfmanagement.
• Benodigde tijd:
  Invullen vragenlijst: 10-15 minuten

Doelgroep(en)

Generiek
Volwassenen

Validatie en effectiviteit

Theoretische / wetenschappelijke onderbouwing (achtergrond-informatie over ontwikkeling, basisconcepten en theorieën): Items van de  SeMaS zijn gebaseerd op literatuur, focusgroepen met patiënten en professionals en op pilot onderzoek. Bevindingen literatuur (wat is belangrijk voor succesvol zelfmanagement) werden getoetst in focusgroepen. Health literacy werd wel als belangrijk beschouwd maar viel uiteindelijk af om lengte van vragenlijst te beperken.

Criterium validity: redelijk tot goed. Cronbach’s varieerde van .56 tot .87. Auteurs geven aan dat SeMaS een korte gevalideerde vragenlijst is die zicht geeft op barrières voor zelfmanagement die besproken moeten worden met een patiënt. Op die manier kan het bijdragen aan persoonsgerichte zorg en zelfmanagement ondersteuning op maat.

Gevalideerd bij patiënten met een chronische aandoening in de huisartsenpraktijken van Zorggroep DOH.
Artikel november 2015: Validation of Self-Management Screening (SeMaS), a tool to facilitate personalised counselling and support of patients with chronic diseases

Een recente evaluatiestudie van een RCT in 15 praktijken onder diverse groepen chronisch zieken (2016) liet zien dat het gebruik van de SeMaS niet leidde tot een hoger niveau van activatie of een verbetering in leefstijl maar wel tot meer zelfmonitoring en het gebruik van individuele zorgplannen stimuleerde.
Artikel mei 2016 British Journal of General Practice 2016: Effectiveness of personalised support for self-management in primary care: a cluster randomised controlled trial.

Training / opleiding zorgverlener gewenst

Voor praktijkondersteuners zijn een handleiding en een training ontwikkeld om hen te leren hoe ze de patiëntprofielen kunnen interpreteren en er samen met de patiënt mee aan de slag kunnen gaan.
Scholing: … een training ‘Self Management Screening voor beginners’, verzorgd door Nathalie Eikelenboom, interpreteren van patiëntenprofielen en hoe samen met de patiënt mee aan de slag (uitleg en rollenspellen).

Vorm

Vragenlijst

Waar te vinden?

Vragenlijst: SeMaS_vragenlijst def
Handleiding: SeMaS_Handleiding_def

Contactpersoon

SeMaS is in  samenwerking ontwikkeld door onderzoeksafdeling IQ healthcare van RadboudUMC en de Zorggroep De Ondernemende Huisarts (DOH), met in de stuurgroep betrokkenheid van CZ en VGZ, Philips, Frank Verhulst (Doen en blijven doen) en Vilans.

Contactpersoon: Nathalie Eikelenboom

Organisaties die werken met methode / instrument

Zorggroep De Ondernemende Huisarts: bij patiënten met een chronische aandoening (diabetes, COPD, astma, CVRM)
Artikel: Persoonsgerichte zorg hoog op agenda DOH Zorggroep
Zorgorganisatie Eerste Lijn (ZEL): bij patiënten met  COPD en Diabetes

Voorbeelden, succes- en faalfactoren uit de praktijk

Projectbeschrijving: SeMaS: een screeningsinstrument voor zelfmanagement
Artikel: Zelfmanagement op maat
Artikel: SeMaS biedt inzicht in zelfmanagementvaardigheden

Datum van bijwerken /plaatsing instrument

Bijgewerkt: juli 2017 – informatie NIVEL inventarisatie meetinstrumenten zelfmanagementondersteuning 2017  toegevoegd